مترسک؛ کلاغ‌هایی که به او می‌­خندند

این بار فیلمی برای ذائقه‌های کمی هنری­‌تر معرفی می‌کنیم؛ فیلم مترسک (Scarecrow) 1973 ساخته­‌ی جری شاتزبرگ (Jerry Schatzberg). در میان 12 فیلمی که شاتزبرگ کارگردانی کرد؛ هیچ‌گاه نتوانست موفقیت مترسک را دوباره تکرار کند. شاتزبرگ در این فیلم سعی نمی­‌کند داستان پرماجرایی را برای ما روایت کند. او فقط قصد دارد مردم آمریکا را با آن‌چه هستند آشنا کند. مردمی با زندگی پوچ در پی رویاهای دست نیافتنی. مترسک در پی آن نسل از فیلم‌­هایی در سینمای آمریکا می­‌آید که سردم‌دارشان ایزی رایدر(Easy Rider) 1969 ساخته‌ی دنیس هاپر(Dennis Hopper) بود، فیلم‌­هایی که تاثیرات می 68، دیر به آن‌ها رسید.

داستان فیلم درباره­‌ی دو مرد، فرانسیس و مکس، است که در جاده‌­ای در کالیفرنیا با هم آشنا می­‌شوند. مکس که پس از شش سال تازه از زندان آزاد شده است؛ می­‌خواهد با پولی که پس‌­انداز کرده کارواشی در پیتسبورگ راه بیندازد و از فرانسیس می­‌خواهد که او را همراهی کند. فرانسیس می‌پذیرد. اما قبل از رفتن به پیتسبورگ؛ مکس می­‌خواهد خواهرش را در دنور و فرانسیس فرزندش را در دیترویت ملاقات کنند و این‌گونه سفری به بلندای یک کشور آغاز می‌شود.

این دو مرد برای رسیدن به هدف‌شان باید از غربی­‌ترین ایالت آمریکا به ایالتی در شرق آن برسند؛ و در این سفر حداقل 10 ایالت را پشت سر بگذارند. این مسافران وارد هیچ شهر بزرگی نمی‌شوند؛ از اتوبان‌­های عریض رد نمی‌شوند. آن‌ها حاشیه­ نشینانی هستند که همیشه در حاشیه می‌مانند. حتی در میان راه مدتی را در زندان سپری می‌کنند؛ نه زندان مرکزی، بلکه زندان ایالتی.

جذابیت اصلی فیلم در شخصیت این دو نفر و رابطه‌ی عجیب بین آن‌هاست. مردانی که (با تاکید بسیار در فیلم) همجنسگرا نیستند؛ اما هم‌دیگر را دوست دارند. مکس با بازی جین هاکمن (Gene Hackman) مسن‌تر، قوی‌­تر و به ظاهر فرمانده­ی این تیم دو نفره است. او اخلاق عجیبی دارد؛ همیشه لباس‌های زیادی می­‌پوشد؛ به هیچ زنی پایبند نمی­‌شود؛ همیشه کلاه بر سر دارد و در هنگام خواب کفشش را زیر بالشش می‌گذارد. فرانسیس با بازی آل پاچینو (Al Pacino) مهربان‌­ترین آدم روی زمین است؛ همیشه سعی دارد همه را بخنداند تا از او راضی باشند. او فرزندی در دیترویت دارد که نمی‌­داند پسر است یا دختر و 5 سال است که تمام پول خود را برای این فرزند می‌فرستاده است. هر دو مهربان هستند و ساده­ دل (و نه احمق). این دو شخصیت مانند یین و یانگ می­‌مانند؛ کامل‌کننده و همراه هم. احتمالا شاتزبرگ این 2 شخصیت را براساس شخصیت­‌های ولادمیر و استراگون در نمایشنامه‌­ی در انتظار گودو (Waiting For Godot) نوشته ساموئل بکت (Samuel Beckett) طراحی کرده است، با توجه به این نکته که صحنه­‌پردازی سکانس آغازین فیلم بسیار شبیه در انتظار گودو است. نزدیک‌­ترین زوج سینمایی به این دو نفر شاید شخصیت­‌های رتسو و جو باک با بازی هم ­­اتاقی دوران جوانی هاکمن، داستین هافمن (Dustin Hoffman) و پدر آنجلینا جولی؛ جان وویت (Jon Voight) در فیلم کابوی نیمه‌شب (Midnight Cowboy) 1969 ساخته‌ی جان شله­زینگر (John Schlesinger) باشند.

نام فیلم براساس داستانی است که فرانسیس در اوایل فیلم تعریف می­‌کند؛ در مورد مترسک که کار او به جای ترساندن کلاغ­‌ها خنداندن آن‌هاست و به همین دلیل کلاغ‌­ها به مزرعه‌­ای که مترسک دارد حمله نمی­‌کنند. در طول فیلم مکس و فرانسیس مترسک­‌هایی هستند که نمی­‌توانند پای خود را از زمینی که در آن فرو رفته‌­اند؛ بیرون بکشند. پس فقط دیگران را می‌خندانند.

شاتزبرگ در این فیلم دو غول بازیگری را در کنار هم قرار داده و به زیبایی آن‌ها را هدایت کرده است. آل پاچینو بعد از پدرخوانده (The Godfather) 1972و پیش از سرپیکو (Serpico) 1973در این فیلم بازی کرده است و جین هاکمن بعد از دریافت اسکار بهترین بازیگر مرد برای فیلم ارتباط فرانسوی (French Connection) 1971. نمی‌توان گفت چه کسی برنده­‌ی این مبارزه است؛ گاهی هاکمن و گاهی پاچینو و شاید برنده‌­ی اصلی ما تماشاگران باشیم که از بازی آن‌ها لذت می­‌بریم.

این فیلم نامزد دریافت هیچ اسکاری نشد. ذائقه‌ی داستان‌پرست آکادمی اسکار از این فیلم چندان استقبالی نکرد. اما دوستان هم مسلک شاتزبرگ در اروپا، در حضور بزرگان اروپا؛ جایزه‌ی نخل طلای کن را به این فیلم اهدا کردند.

نقد راجر ایبرت 

نقد گاردین

نقد ایندپندنت 

نقد روتن تومیتو