کانال تلگرامی شبگار: https://telegram.me/shabgarmag
Vanessa Thorpe / امین حسینیون
به نظر می‌رسد داستان زن جاه طلبی که شوهرش را به کسب تخت و تاج وا می‌دارد از شکسپیر هم قدیمی‌تر است. از تحقیقات جدید در مورد شکسپیر، قبلا مقاله «پایانبندی شاه لیر، خودکامگی مکبث و تاثیرپذیری سیاسی شکسپیر» منتشر شده است که به منابع الهام شکسپیر هم می‌پرداخت. حالا در این یادداشت چند منبع الهام جدید شکسپیر آشکار می‌شوند. با شبگار و امین حسینیون همراه شوید.
از زمانی که نمایشنامه‌ی اسکاتلندی شکسپیر در 1611 برای اولین اجرا شد، مکبث و زنِ حسابگرش تبدیل به الگوی ثابت زوج‌های جاه‌طلب سیاسی در داستان‌گویی شده‌اند: حتی فرانک آندروود و همسرش کلر، در سریالی که بر اساس کتاب house of cards ساخته شده است.
زن باانگیزه‌ای که شوهرش را با تکیه بر مخوف‌ترین بخش‌های وجودش به پیش می‌راند، کلیشه‌ی قدرتمندی است، ولی تحقیقات آکادمیک جدید نشان داده‌اند که شاید شکسپیر در واقع بیشتر این ایده را از یک کتاب پرفروش تاریخ روم قرض گرفته باشد، تا این‌که خودش این رابطه‌ی پویا و جذاب را ساخته باشد.
پس از ترجمه‌ی متون متعدد و اصلی، که عموما ارتباطی با تراژدی معروف شکسپیر نداشتند، دکتر جان مارک فیلو (Dr. Jhon-Mark Philo) استدلال کرده است که مشهورترین داستان اسکاتلندی جهان چندان هم اسکاتلندی نیست. استاد دانشگاهِ ایست آنگلیا (East Anglia) تشابهات نزدیکی میان دو ملکه‌ی آهنین رومی و لیدی مکبث پیدا کرده است: تاناکوییل(Tanaquil)، که دو پادشاه را بر تخت شاهی روم نشاند، و تولیا(Tullia)، که دیکتاتور ظالمی را به قدرت رساند. بر اساس نظر فیلو، شکسپیر در یک اثر فراموش شده به قلم ویلیام پینتر(William Painter) با این دو زن برخورد کرده است. کتاب پینتر ظاهرا در دربارِ تودورها[i] بسیار محبوب بوده است.
فیلو می‌گوید:«پینتر درگیر زنانی است که از چارچوب انتظاراتی که ازشان می‌رود خارج می‌شوند، از مرزهایی که برای زنان آن دوره طبیعی تلقی می‌شده است. او کاملا درگیر زنان خارق‌العاده است. تصادفی نیست که هم‌زمان با دهه اول حکومت الیزابت اول، پینتر روی این دو ملکه‌ی رومی تاکید می‌کند، و فکر می‌کنم شکسپیر هم ایده‌ی لیدی مکبث را از همین‌جا گرفته است.»
دو کتاب تاریخ روم به قلم هکتور بوئک (Hector Boece) و هم‌چنین رافائل هالینشد (Raphael Holinshed) که بر اساس نوشته‌های مورخ رومی لیوی بوده‌اند، به عنوان منابع بسیاری از نمایشنامه‌های تاریخی شکسپیر شناخته شده‌اند.
فیلو استدلال می‌کند که مورخین اسکاتلندی در دوران رنسانس از تاریخ روم برای پر کردن خلاهای تاریخ خودشان استفاده می‌کرده‌اند، و به این ترتیب داستان تارکوئین مغرور، که در قرن ششم قبل از میلاد در روم در اوج قدرت بود، منبع تغذیه‌ای برای داستان مکبث شد.
وقتی مکبث در کتاب بوئک Boece’s Scotorum Historiae، چاپ 1527 ظاهر می شود، بوئک حتی به او اسم ماکابئوس(Maccabeus) داد که اسمی رومی است، این کتاب، تاریخ رومی شده‌ی اسکاتلند است. (باید توجه کرد که نام مکبث، به یکی از پادشاهان قرن یازدهم اسکاتلند با لقب شاه سرخ، تعلق دارد. مکبث نمونه‌ای از کاربرد اسکالتندی مک به معنی پسر نیست. مکبث یعنی «مرد راست کردار».)
مکبث تاریخی، بعد از شکست دادن دانکن اول در جنگی نزدیک الگین، پادشاه شد، نه این‌که دانکن را به تحریک همسرش در تختخواب بکشد. مطالعات متاخر نشان داده‌اند که هنگام نوشتن مکبث، شکسپیر مشتاق بوده روی بخش خیانت داستان تاکید زیادی بکند تا انعکاسی باشد از اعدام هنری گارنت، که در زمان نگارش نمایشنامه به خاطر نقشش در توطئه‌ی باروت دستگیر و مجازات شده بود.
پس شکسپیر به طور غیر مستقیم از تاریخ روم در مکبث استفاده کرده است، اما فیلو با استفاده از تحلیل زبانی به این نتیجه رسیده که شکسپیر مستقیما از کتاب دو ملکه‌ی رومی نوشته‌ی پینتر که در واقع ترجمه‌ای بوده از تاریخ رم به قلم لیوی برای طراحی شخصیت لیدی مکبث استفاده کرده است. فیلو اعتقاد دارد بخش‌های زیادی از نمایشنامه از طریق ترجمه‌ی پینتر از لیوی وام گرفته شده‌اند.
“این زن‌ها یک پایشان در واقعیت است و یک پایشان در خیال و داستان. مرزهای آن‌چه ما به عنوان تاریخ می‌فهمیم و آن‌چه به عنوان داستان می‌فهمیم هیچ‌وقت کاملا مشخص نیستند. کار را از تاریخ روم به قلم لیوی شروع می‌کنید و دو شخصیت زن قوی می‌بینید که شوهرهایشان را تشویق، یا مجبور، به گرفتن تخت و تاج می‌کنند. روش کارشان هم به چالش کشیدن قدرت مردانگی است.»
در کتاب لیوی، تاناکوئیل شوهرش را تشویق می‌کند که «اگر مرد است» کاری بکند، در نسخه‌ی پینتر، تاناکوئیل مردانگی شوهرش را زیر سوال می‌برد. لیدی مکبث شکسپیر می‌پرسد:«تو مرد هستی؟»
پینتر هم‌چنین کلمات تولیا برای تحریک شوهرش را این‌طور ترجمه کرده است:«قلب تو بیشتر شبیه قلب‌های زنانه‌ی برادرانت است، تا دل شجاع پدرت.» در حالی‌که لیدی مکبث با این پرسش مشهور، شوهرش را تحریک می کند:«آیا ترسیده‌ای، که در عمل، همان‌طور باشی که در هوس هستی؟»
برای این استاد دانشگاه، این کشف در منابع الهام شکسپیر اهمیت دارد زیرا به علاقه الیزابتی و تئودوری به زنانی که خارج از محدودیت ها دوران‌شان عمل می‌کردند نوری تازه می‌بخشد. او اعتقاد دارد چنین شخصیت‌هایی در شاه لیر و کوریولانوس شکسپیر هم ظاهر می‌شوند و بعد در تمام ادبیات انگلیسی.
تحقیقات فیلو در مقاله‌ی «مکبث شکسپیر و روم افسانه‌‌ای لیوی»، منتشر شده در مجله‌ی مطالعات انگلیسی، به طور کامل منعکس شده است.
[i] سلسله‌ای از پادشاهان انگلستان، که احوالات‌شان در سریالی به همین نام کم و بیش ساخته شده است.
همیشه شاهکارهای ادبی به مثابه قله کوههایی که از میان ابرها سر درآورده اند دیده می شوند ولی دامنه آن دیده نمیشود . با کنار رفتن ابرها تجسم چگونگی امکان صعود دستیافتنی تر میشود. ممنون از مقاله خوبتون .