در راستای پرداختن به مسئله ایمنی جاده‌ها و حوادث رانندگی، شبگار این‌بار به برنامه‌ریزی‌های جهانی برای کاهش مصدومیت‌های ترافیکی می‌پردازد. این مقاله پاسخی است به این سوال که برنامه‌ی جهانی برای ایمن کردن جاده‌ها چیست؟
علی‌رغم رشد فراگير تلفات و مصدوميت‌های ناشی از حوادث ترافيكی در كشورهای با درآمد كم و متوسط، اين مسئله به‌عنوان يک موضوع توسعه پايدار ناديده گرفته شده است. ايمنی راه‌ها به‌طور مشخص در اهداف توسعه هزاره انعكاس نيافته است و در برنامه‌ها و سياست‌های سازمان ملل و نيز 8 كشور صنعتی جهان برای توسعه پايدار، مورد غفلت واقع شده است. اين نقصان توجه در سطح بين‌المللی، موجب گرايش به كاستن از اولويت ايمنی راه‌ها در كشورهای در حال توسعه می‌شود.
در سال 2000، كشورهای جهان در چارچوب سازمان ملل متحد بر روي اهداف توسعه هزاره توافق كردند. اهدافی مهم در جهت بهبود زندگی مردم سراسر جهان تا سال 2015. متاسفانه ايمنی راه‌ها در اهداف مذكور به‌عنوان يک نگرانی عمده براي سلامت عمومي شناسايی نشد. در سال 2002 نيز در نشست جهانی برای توسعه پايدار، برنامه‌ی ژوهانسبورگ مورد توافق قرار گرفت. اين‌بار هم اگرچه اشاره‌ای مختصر به ايمنی حمل ونقل به‌صورت كلی در سند نهايی شد، اما ايمنی جاده‌ای به‌عنوان يک مسئله ويژه مورد شناسايی قرار نگرفت.
اين موضوع قابل تامل است؛ در حالی‌كه مالاريا و سل در مجموعه اهداف توسعه هزاره جايگاهی ويژه يافته‌اند، مصدوميت‌های ترافيكی علی‌رغم تاثير مشابه از حيث تلفات و صدمات، چنين جايگاهی نيافته است. پيكار با مالاريا و سل، به حق، از صدها ميليون دلار كمک مالی و هزاران كارشناس سلامت و بهداشت برخوردار است. صندوق جهانی مبارزه با ايدز، مالاريا و سل مبلغ 8/1 ميليارد دلار برای سال‌های 2002 تا 2006 ، مشخصا براي مبارزه با مالاريا، اختصاص داده است؛ ضمن آن‌كه مبلغ 9/1 ميليارد دلار براي يک دوره 5 ساله ديگر از سوي 62 كشور جهان درخواست شده است. اين مبلغ براي مبارزه با سل طی سال‌های مذكور به ميزان 2/1 ميليارد دلار است. ايالات متحده به‌تنهايی هر ساله 200 ميليون دلار براي مبارزه با مالاريا در جهان اختصاص می‌دهد. دولت آمريكا پيشنهاد كرده كه اين مبلغ در سال 2006 به ميزان 30 ميليون دلار، در سال 2007 به ميزان 135 ميليون دلار و پس از سال 2008 به ميزان 300 ميليون دلار افزايش يابد. اين امر، نمايش اراده جامعه جهانی برای مقابله با يک مشكل عمده سلامت عمومی است.
در مقابل، ايمنی راه‌ها نتوانسته است جايگاهی برجسته در جذب كمک‌های دوجانبه، چندجانبه و كمک‌های بخش خصوصی بيابد. كمک‌های توسعه‌ای در سطح جهان كه به‌طور ويژه در ارتباط با ايمنی راه‌ها اختصاص می‌بايد، اندک است. ايمنی راه‌ها به شكل رسمی به عنوان يک طبقه ويژه (Category) در مجموعه كمک‌های توسعه‌ای به رسميت شناخته نشده است و معمولا” به عنوان بخشی كوچک از كمک‌های مربوط به حمل ونقل جاده‌ای شناخته می‌شود.
به‌همين جهت، اندازه‌گيری ميزان تلاش‌های بين‌المللی مختص پيشگيری از صدمات ترافيكی در كشورهای با درآمد كم و متوسط مشكل است. مجموع كمک‌های دوجانبه مخصوص ايمنی راه‌ها در سطح جهان، احتمالا” كمتر از 10 ميليون دلار در سال است. تعداد متخصصينی كه در اين زمينه كار می‌كنند نيز اندک است. كميسيون تخمين می‌زند كه در نهادهای مرتبط با موضوع همانند بانک جهاني، سازمان جهانی بهداشت، برنامه عمران ملل متحد، كميسيون‌های منطقه‌ای سازمان ملل و بانک‌های توسعه‌ای منطقه‌ای، تعداد كارشناسان دولتی تمام وقت در موضوع ايمنی راه‌ها بيش از 10 نفر نباشد. [اين رقم مربوط به سال‌های پيش از 2006 است.]
اين فقدان اولويت كه مسئوليت آن متوجه تمام دولت‌های اعطا‌كننده كمک‌های مالی است، تاثيری منفی بر اراده‌ی كشورهای در حال توسعه برای اقدام در زمينه مقابله با حوادث ترافيكی می‌گذارد. چراكه اين كشورها به ايمنی راه‌ها اولويت نخواهند داد و توجه آن‌ها به سمت حوزه‌هايی كه قابليت جذب منابع مالی بيشتر را دارد معطوف خواهد شد.
اين در حالی است كه كميسيون عميقا بر اين باور است كه ايمنی راه‌ها می‌تواند به اهداف توسعه‌ای و مشخصا اهداف توسعه هزاره ياری رساند؛ اهدافی كه می‌خواهد فقر شديد و گرسنگی را محو كند و آموزش، بهداشت و برابری جنسيتی را ارتقا دهد.
اما علی‌رغم آن‌چه گفته شد، نگرشی جديد در جهت جبران غفلت مذكور در حال شكل‌گيری است. حجم عظيم تلفات و مصدوميت‌ها در كشورهای در حال توسعه و روند افزايشی هشداردهنده آن، جامعه جهانی را به توجه بيشتر به اين معضل وادار می‌كند.
يكی از نخستين نهادهايی كه زنگ خطر را به صدا در آورد فدراسيون بين‌المللی جوامع صليب سرخ و هلال‌احمر (IFRC)یبود؛ زمانی كه اين نهاد بين‌المللی، در سال 1998 ، گزارش خود را درباره فجايع جهانی منتشر كرد. در اين گزارش درخصوص حوادث ترافيكی چنين آمده است:
“حوادث ترافيكی يک فاجعه جهانی رو به وخامت است كه زندگيی و معيشت انسان‌ها را نابود می‌كند، روند توسعه را كند می‌سازد و ميليون‌ها انسان را در وضعيت آسيب‌پذير قرار می‌دهد”
يک سال بعد بانک جهانی، گروه “مشاركت جهانی برای ايمنی راه‌ها” (GRSP ) را ايجاد كرد. اين گروه، بخش خصوصی، جامعه مدنی و دولت‌ها را گرد هم می‌آورد تا از رهگذر همكاری ميان اين سه بخش، هدف كاهش پايدار حوادث ترافيكی در كشورهای در حال توسعه محقق گردد.
در سال 2001، سازمان جهانی بهداشت با اظهار نگرانی درخصوص فقدان آگاهی لازم نسبت به سهم حوادث راه‌ها در گسترش آسيب و بيماری در سطح جهان، اقدام به تدوين يک استراتژی 5 ساله برای پيشگيری از صدمات حوادث ترافيكی كرد. WHO اعلام كرد كه صدمات حوادث راه‌ها يک مسئله عمده سلامت عمومی است اما مورد غفلت واقع شده است؛ چراكه باور عمومی بر آن بوده است كه اين‌گونه صدمات براثر “تصادف” رخ می‌دهند. هرچند اين باور، ديگر تغيير كرده و اين صدمات به‌عنوان صدماتی قابل پيشگيری شناخته می‌شوند.
WHO هم‌چنين به‌منظور ارتقاء آگاهی جهانی در اين زمينه، موضوع روز جهانی بهداشت در سال 2004 را ايمنی راه‌ها تعيين كرد. اين تصميم طی كنفرانسی در لندن در فوريه 2003 با سازماندهی فدراسيون بين‌المللی اتومبيل‌رانی (FIA )
و با حضور كارشناسان سازمان ملل، بانک جهانی، سازمان توسعه اقتصادی (OECD) ،موسسات تحقيقاتی، بخش خصوصی و NGO ها اعلام شد.
چند ماه بعد، توجه رو به رشد سياسی و ديپلماتيک نسبت به معضل حوادث ترافيكی منجر به اولين قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل در موضوع ايمنی راه‌ها شد. ايده اين قطعنامه توسط سلطان عمان كه پيشكسوت جلب حمايت جامعه جهانی در زمينه توجه به ايمنی راه‌هاست، مطرح گرديد. قطعنامه ضمن شناسايی وزن جهانی معضل صدمات حوادث ترافيكی، از كوفی عنان دبير كل وقت سازمان ملل درخواست كرد كه گزارشی در اين خصوص ارائه دهد. گزارش مذكور كه در آگوست 2003 منتشر شد، اعلام داشت كه تلاش‌های انجام شده مرتبط با ايمنی راه‌ها توسط سازمان ملل و ساير مراجع مربوط، گسسته است و دارای انسجام نيست. لذا توصيه شد كه نهادی در چارچوب سازمان ملل برای هماهنگی اين تلاش‌ها شكل گيرد و از اين طريق تلاش‌های مذكور با سياست‌ها و برنامه‌های ديگر در حيطه‌هايی چون توسعه پايدار و موضوعات مرتبط با محيط زيست، زنان، كودكان و سالمندان يكپارچه و هم‌راستا شود. دبير كل سازمان ملل در اين گزارش ضمن اعلام حمايت قوی خود از ارتقاء ايمنی راه‌ها، خواستار اقدام جدی‌تر جامعه جهانی در اين زمينه شد.
در آوريل 2004، روز جهانی بهداشت طی مراسمی به ميزبانی ژاک شيراک رئيس جمهور وقت فرانسه و با شعار “ايمنی راه‌ها تصادف نيست” برگزار شد. در همين روز، گزارش مشترک سازمان جهانی بهداشت و بانک جهانی در زمينه پيشگيری از صدمات حوادث ترافيكی منتشر گرديد.
زهرا محمدی پیکر
انجمن حامیان سفر ایمن
