هر سال زمستان تصاویری از میدان سنمارکوی ونیز را در مطبوعات و تلویزیون میبینیم که مثل یک دریاچه شده است. مردم در آبی که بالا آمده به سختی راه میروند. قایقها بیرون کافههای معروف در حرکتند. ونیز به سرعت در حال غرق شدن است، این چیزی است که این تصاویر نشان میدهند.
گرچه تصاویر گمراه کنندهاند. میدان سنمارکو دهها بار در سال اسیر سیل میشود اما در همهی آنها به جز بدترینهایشان، بیش از نود در صد شهر بیرون آب میماند. و گرچه خیلی از ساختمانها در ونیز دارند نشست میکنند، شهر به طور کل در حال غرق شدن نیست، ولی بخشهایی از آن در حال فرو رفتن زیر آبند. البته سیلهای بزرگ مخربند. هر وقت آب به پوشش ضد رطوبت سنگی که از اکثر ساختمانها محافظت میکند، نفوذ میکند، به آجرکاری پُرمنفذ آنها رسوخ میکند. در سرتاسر ونیز ساختمانها در حال تجزیه و فرو رفتنند. و اگر با گرم شدن زمین سطح دریاها همانطور که قرار است، بالا بیاید، موقعیت خیلی بدتر میشود. تالاب ونتو به شدت در مقابل تغییرات آب و هوایی آسیبپذیر است. به همین خاطر سازه سد دریایی متحرک در ورودیهای تالاب به نظر بسیاری از مردم واضحترین راه برای دفع بلاست. موز Mose ، نامی که سد دریایی ضد سیل ونیز به آن مشهور است، شامل 80 سطح فلزی عظیم میشود که در بستر تالاب قرار میگیرند و سدی فرورفته در آب را تشکیل میدهند که هرگاه آب به طرز خطرناکی طغیان کرد، بالا میآید. شاید اینطور به نظر برسد که این واضحترین راه حل برای بحران است. اما باز هم موز پروژهای است که خیلیها را به دلایل مختلف مایوس میکند.
توریستها در میدان سن مارکو عکس میگیرند. بعد از اینکه یکی از بلندترین موجهای تاریخ شهر به آن ریخته است. دسامبر 2008
کار روی آن در سال 2003 آغاز شد، بیش از بیست سال بعد از اینکه طرحش به دولت مرکزی ارائه شد، طرحی که هنوز ناقص است. فساد و انحراف ناگزیر وجود دارد. خیلی از مخالفان موز از همان ابتدا عنوان کردند که این پروژه طرحی مملو از رشوه و فساد خواهد بود. و این امر ثابت شد. در سال 2014 جورجیو اورسونی شهردار ونیز در رابطه با بررسیهای بودجه سد دستگیر شد. به نظر میرسد پولی به بزرگی یک بیلیون یورو در لابیرنتی از معاملات مشکوک سر به نیست شده است. الان میگویند که موز بالاخره در سال آینده به کار میافتد.
خیلی از محلیها از این موضوع مطمئن نیستند. در سال 2014 روزنامه ونیز جدید(Nuova Venezia ) عکسهایی چاپ کرد که نشان میداد سطوح فلزی سد خیلی بیشتر از آنچه سازندگان انتظار داشتند زنگ زده و تحلیل رفتهاند. در آگوست امسال دریچههای سد را آزمایش کردند که نتیجه، فاجعه بود. اما بیایید فکر کنیم که بالاخره موز همانطور که قرار است، به کار میفتد. آیا این رستگاری ونیز خواهد بود؟ برای جواب دادن به این سوال باید ببینیم چرا اغلب اوقات آب به خیابانهای شهر میریزد.
آکوا آلتا، نامی که سیل فصلی به آن شناخته میشود، به خاطر ترکیبی از امواج بلند، نوسانات در فشار جوی و بادهای جنوب شرقی ایجاد میشود. این همیشه یک خصیصه زندگی ونتویی بوده است. اما دفعات و شدت سیلها به طرز قابل توجهی از میانه قرن 20 افزایش یافته است. بین سالهای 2000 و 2013 هشت سیل سنگین گزارش شده است، تعدادی بیش از آنچه در 50 سال قبلش رخ داده بود. این پدیده را با پایین رفتن و بالا آمدن سطح دریا نمیشود توضیح داد. این نتیجه تغییرات در روشی است که تالاب با آن مدیریت میشده است.
یک فاکتور، احیای زمینهای وسیع بوده است برای فرودگاه مارکوپلو و مناظر صنعتی مارگرا و در خود ونیز – به خصوص در اطراف لنگرگاهها و پارکینگ ترونچتو. مردابها و باتلاقهای تالاب نقش بهسزایی در تقلیل آب پیشرونده دارند، پس کم شدن آنها به افزایش ویرانگری موجها میانجامد. و حتی بدتر از آن تاثیر کشتیرانی بوده است. وقتی پالایشگاهها و کارخانههای مارگرا در سالهای بین جنگ جهانی اول و دوم گسترش یافتند، کانالهای عمیقی از بستر تالاب کشیده شدند تا به کشتیهای نفتکش اجازه دهند به بندر برسند. نتیجه: مقدار فراوانی از آب دریا به تالاب میریزد و با سرعت زیادی حرکت میکند.
یک کشتی تفریحی در کانال دلا گیودکا حرکت میکند. در جریان 65امین جشنواره فیلم ونیز در سال 2008
در سرتاسر شهر، شالودهها توسط موجهای تند و تیز از بین میروند. و شکستن سکون و تعادل تالاب همانقدر که به سیل منجر شده به افزایش موجهای بسیار کوتاه هم منجر شده است. بیشتر ساختمانها در ونیز روی ستونهای چوبی که توی مردابها فرو رفتهاند، ساخته شدهاند. آنها تا وقتی که زیر آبند قرنها دوام میآورند. اما حالا سطح آب گاهی آنقدر پایین میرود که هوا دور ستونها را میگیرد و باعث پوسیدنشان میشود.
یک منبع فرسایش دیگر هم وجود دارد. در دو دهه گذشته حجم ترافیک موتوری روی کانالهای ونیز دو برابر شده است. شالوده بیش از 60% ساختمانها روی کانال گراند به خاطر رفت و آمد اتوبوسهای آبی و کرجیها آسیب دیده است و موقعیت از وقتی که ونیز یکی از بزرگترین بندرهای کشتیهای تفریحی شده، بدتر شده است. این کشتیهای غولپیکر – که بیشترشان به سختی در آبهای کانال گیودکا حرکت میکنند و در مسیرشان به سمت لنگرگاهها از کنار قصر دوک میگذرند – در این لحظه جنجالیترین مسئلهی شهر هستند. تا کنون میزان آسیبی که آنها میزنند تخمین زده نشده است، گرچه همه میدانند که آشفتگی که کشتیها به وجود میآورند تا ساعتها پس از رد شدنشان ادامه دارد.
در سال 2015 از رفت و آمد بزرگترین کشتیها در کانال گیودکا ممانعت به عمل آمد. این ابتدا خبر خوبی بود اما موضوع دیگری هم در میان بود : این قانون تنها شامل کشتیهایی میشد که بیشتر از 95000 تن وزن داشتند. که اگر از این زاویه به آن نگاه کنیم، تایتانیک هم به این اندازه نبوده است. و به هرحال قانون منع خیلی زود ملغی شد. به طرز ناامیدکنندهای لوئیجی بروگنارو، شخصی که در ژوئن 2015 شهردار ونیز شد، مشکل چندانی در این موضوع نمیدید. او علاقمند به برنامهای بود که کشتیهای سنگین را از طریق تالاب جنوبی به لنگرگاهها هدایت میکرد. این امر مستلزم لاروبی کردنهای اساسی است که منتقدان میگویند حتی بیشتر از کشتیهای تفریحی به اکوسیستم صدمه میزند.
تظاهراتی علیه تاثیرات محیطی منفی کشتیهای تفریحی، ژانویه 2012
بنابراین به نظر میرسد که کشتیهای غولپیکر به جذب هزاران فردی که وقت یا پول خیلی کمی را در شهر صرف میکنند ادامه میدهند. و این مسئله دیگری است که اعتراضات تند و شدید در ونیز را برانگیخته است : توریسم وحشتناک. جمعیت ونیز مرکزی و جزایر تالاب اکنون به زیر 55000 نفر کاهش یافته است. تعداد توریستها هر سال به هفت میلیون نفر میرسد. حدود نیمی از آنها حتی یک شب هم نمیمانند و بنابراین هیچ کمکی به اقتصاد محلی نمیکنند. موقعیت مالی ونیز وخیم است : شورای شهر دهها میلیون یورو در بودجه عملیاتیاش کم دارد و قرضهایش از 400 میلیون یورو تجاوز میکند. و از آنجاییکه تقریبا همهی بودجه ونیز که مختص نگهداری از مرکز تاریخی بوده به شکم سد دریایی ریخته شده، بیشتر بافت شهری نیازمند تعمیرات فوری است.
کلیساها و قصر باید دهههای فراوان دیگری هم پابرجا بمانند. خیلی قبل از آنکه آب ونیز را دربرگیرد، آنچه ونیز را نابود میکند توریسم است. چون به خاطر توریسم هر سال هزینهی زندگی در ونیز بالا میرود، مردم بومی به بیرون رانده میشوند. ونیز دارد به شهر ارواح تبدیل میشود، یک منطقهی بافرهنگ برای تعطیلات. انگار ونیز واقعا دارد غرق میشود – و خیلی سریع.