دایره سرخ ؛ داستان چهار سامورایی تنها به روایت ژان پیر ملویل

در ستون کلاسیک­هایی که باید دید، در شبگار، بهزاد طالبی فیلم جدیدی را به شما معرفی می­کند. البته اگر انقدر دلتان بزرگ هست که چیزی به جز فیلم­های اسکار 2013 ببینید.

سیذارتا گوتاما موسوم به بودا با تکه ای از گچ قرمز رنگ، دایره­ای کشید و گفت: وقتی که انسان­ها، حتی ندانسته به دور هم جمع شوند، برای هر کدام از آنها هرگونه اتفاقی ممکن است رخ دهد، هرچند که آنها از این اتفاقها عبور می­کنند، ولی در روز موعود دوباره در دایره­ی سرخ گرد هم خواهند آمد. ژان پیر ملویل در دایره سرخ (Le Cercle Rouge, 1970) گروهی از انسان­ها را گرد هم جمع می­کند تا برای ما داستان آنها را روایت کند، داستان مردان تنهایی که متعلق به دنیای ما نیستند.

کوری (Corey) بعد از 5 سال به علت خوش­رفتاری از زندان آزاد می­شود و در شب آزادی از زندانبان خود پیشنهاد یک سرقت را دریافت می­کند. او به سراغ شریک قدیمی خود می­رود و مقدار زیادی پول، به زور، از او می­گیرد. در جاده ووگل (Vogel) زندانی فراری، در صندوق عقب اتومبیل کوری پنهان می­شود و کوری او را از دست پلیس­­ها نجات می­دهد و اندکی بعد ووگل آدمکشان اجیرشده توسط شریک سابق کوری را می­کشد و او را نجات می­دهد. آنها تصمیم می­گیرند که نقشه سرقت را عملی کنند و به همین دلیل یانسن (Jansen) پلیس سابق که تیرانداز زبردستی است را با خود همراه می­کنند. غافل از اینکه ماتئی (Mattei) سربازرس پلیس به سختی به دنبال ووگل می­گردد.

ژان پیر ملویل (Jean-Pierre Melville) استاد سینمای گانگستری فرانسه، آغاز کننده ژانر نئونوار که کارگردانی را از دهه 40 شروع کرده بود، در انتهای دهه 60 به پختگی کامل رسید. چهار اثر آخر ملویل هرکدام به تنهایی می تواند یک دهه سینما را نمایندگی کند، سامورایی (Le Samurai, 1967)، ارتش سایه­ها (Army Of Shadows, 1969)، دایره سرخ و یک پلیس (Un Flic, 1972). افسوس که او در سن 56 سالگی در سال 1972 مرد. ملویل نماینده آن قسمت از سینمای فرانسه است که با موج­نو همراه شد (با بازی در از نفس افتاده (Breathless, 1960))، اما تسلیم آنها نشد و سبک منحصر به فرد خود را حفظ کرد.

دایره سرخ در کنار سامورایی دو اثر شاخص و شبیه به هم در کارنامه ملویل هستند. (هرچند که فیلم یک پلیس هم از لحاظ فرمی شباهت زیادی به این دو فیلم دارد، اما به دلیل محتوای متفاوت در این دسته بندی قرار نمی­گیرد). در اینجا قصد مقایسه این دو فیلم را نداریم و فقط به معرفی فیلم دایره سرخ می­پردازیم. دایره سرخ در ژانر جنایی/گانگستری رده بندی شده است، اما اکثر مشخصات یک نئونوار را دارد و این در حالی است که خود ملویل می­گوید سعی کرده­ام یک وسترن مدرن بسازم. من می­گویم ژانر فیلم مهم نیست، باید آن را دید و از آن لذت برد.

دایره سرخ داستان انسان­های تنهایی است که در دایره سرخ همراه هم به دام افتاده­اند. کوری، ووگل، یانسن و حتی سربازرس ماتئی آدمهایی هستند که در دنیای خاکستری خود مانده­اند و همچون اشباح سرگردان هیچ انگیزه و دلخوشی برای زندگی ندارند. بازی استیرلیزه و کاملا کنترل شده­ی بازیگران ستاره این نقش­ها به خوبی به ایجاد این حس در تماشاگر کمک می­کند. آلن دلون (Alain Delon) در نقش کوری، جیان ماریا ولونته (Gian Maria Volonte) ووگل، ایو مونتان (Yves Montand) یانسن و آندره بورویل (Andre Bourvil) به نقش ماتئی، مانند این است در محفظه­ شیشه­ای ملویل اسیر شده­اند و کارگردان اجازه هیچ حرکت اضافه­ای را به آنها نمی­دهد و چه خوب از عهده وظیفه خود برآمده­اند.

یکی از شاخصه­های اصلی دایره سرخ استفاده بسیار کم از دیالوگ است. این به این معنی نیست که ملویل از نماهای بلند بی­معنا (یا بامعنا) به جای روابط انسان­ها استفاده می­کند. آدم­ها با هم حرف می­زنند، اما به مقدار لازم، حتی در بعضی صحنه­ها وراجی هم می­کنند. ملویل در استفاده از کلام خست زیادی به خرج داده و ترجیح داده که با تصاویر حرف بزند تا کلمات و الحق که تصاویر او از هزاران کلمات سینماگران پرمدعا حرف بیشتری برای زدن دارند. برعکس چیزی که تصور می­شود دایره سرخ با اینکه فیلم کم دیالوگی است اما از ریتم خوبی برای یک فیلم در ژانر سرقت برخوردار است و تماشاگر خود را هرگز خسته نمی­کند. شاهکار ملویل اجرای سکانس سرقت از جواهرفروشی است که 30 دقیقه به طول می­انجامد و بدون ادای حتی یک کلمه.این سکانس بارها در سینما مورد تقلید قرار گرفته است.

ملویل در این فیلم از حضور هانری دکا (Henri Decae) فیلمبردار 400 ضربه (The 400 Blows, 1959) و سامورایی استفاده کرد تا با نورپردازی سایه روشن او، دنیای خاکستری و بی­رنگ قهرمانان را به تصویر بکشد. دکا در این فیلم بسیار کم از دوربین متحرک استفاده می­کند و حس حرکت و تغییر قاب را با پن (حرکت به چپ و راست دوربین) و تیلت (حرکت به بالا و پائین دوربین) به نمایش درمی­آورد. قاب­بندی­های هوشمندانه و نورپردازی کم نور (به سبک فیلم­های نوآر) از خصوصیات خوب کار دکا در این فیلم است.

خیلی سخت است که شما داستان چهار قهرمان را بازگو کنید، در حالی که هیچ زن موثری در فیلم حضور نداشته باشد و همچنان بتوانی تماشاگر را مشتاق به دنبال خود بکشی، اما ملویل می­تواند با ایجاد ضرب­آهنگ مناسب، داستان پرکشش، بازیگران پرجذبه و تعلیق درونی تماشاگر را راضی به خانه بفرستد.

دایره سرخ هم مانند سامورایی پر است از نمادها و نشانه­هایی که ملویل به روش خود در هر نقطه از فیلم کار گذاشته است، شاید شما خودتان باید با دیدن این فیلم آنها را یکی یکی کشف کنید و لذت آن را با کسی شریک نشوید. دایره سرخ داستان انسان­هایی است می­خواهند انسان باشند، از کشتن و کشته شدن باکی ندارند، زیرا می­دانند که در دایره سرخ گرفتار هستند.

نقد از راجر ایبرت

نقد در نیویورک تایمز