سفر به شهر ری، از شهرهای استان تهران

 سفری یک روزه برای پایتخت نشین ها!

در این سفر به شهری نزدیکِ پایتخت رفتیم. شهر ری یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران و جهان و از شهرهای استان تهران است. سفری که بیش از یک روز وقت نمی برد. به راحتی و با استفاده از مترو هم می توانید گشتی نیم روز در این شهر بزنید و آثار تاریخی اش را ببینید.

باز هم طبق معمول ما از چندین بنای این شهر دیدن کردیم نه همه­ی آن ها: چشمه علی، برج طغرل، باروی ری، بازار ری، بی بی شهربانو و بقعه ابن بابویه.

ابتدا کمی راجع به شهر ری بدانید:

گفته شده تاریخ پیدایش ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. این شهر در طول تاریخ به نام مختلفی خوانده می‌شده، راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام البلاد، ری شهر، شیخ البلاد و محمدیه و …

جالب است بدانید برخی بنای این این شهر را به هوشنگ پسربزرگ کیومرث، برخی به کیخسرو پسر سیاوش، برخی به پيروز پسر يزدگرد نسبت می‌دهند. عده‌ای نیز به (روی) از فرزندان نوح! البته نظرات دیگری نیز وجود دارد که در این مجال نمی­گنجد.

نظریه جالب دیگر این است که «ری» و «راز» دو برادر بودند که با هم شهر ری را بنا کردند و قرار گذاشتند شهر را «ری» بنامند و اهالی اش را «رازی» بخوانند.

ری در دوران پیش از اسلام مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده و در کل شهری مقدس به حساب می‌آمد. این شهر در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است که جنبه بازرگانی نیز به آن می داده است.

اما شرحی بر بناهایی که در این سفر به آن ها سر زدیم:

چشمه‌علی

چشمه ‌علی یکی از اماکن باستانی و تفریحی ری است و در شمال شهرری و منطقه ۲۰ شهرداری تهران قرار دارد. مقبره ابن بابویه، برج طغرل و دژ رشکان هم نزدیک این چشمه است. نام باستانی این چشمه سورینی بوده که گفته می شود احتمالاً منسوب به دودمانی بزرگ در دوره اشکانیان و ساسانیان است که البته بعدها به نام امام اول شیعیان تغییر نام داده است.

قدمت چشمه‌علی به حدود ۸۰۰۰ سال پیش بر می‌گردد، زمانی که نخستین اجتماع در کنار چشمه‌ای دایمی واقع بربالای تپه‌ای گرد آمدند.

جالب اینکه در گذشته فرش فروش‌ها و مردم تهران، قالی‌های خود را در آب چشمه‌علی می‌شستند. معتقد بودند که آب این چشمه  فرشها را تمیزتر، روشن‌تر و پر جلاتر می کند.

تپه‌ای در کنار چشمه است که در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵  به رهبری اریک اشمیت کاوش شده است. نتیجه آن کشف سه دوره مهم فرهنگی، شامل لایه‌ها و آثار دوره‌های‌اسلامی، اشکانی و پیش از تاریخ بود. هزاران قطعه از اشیایی که اشمیت در چشمه‌علی یافت در موزه‌ها و دانشگاههای آمریکا و تعدادی از آن ها در موزه ایران‌باستان نگهداری می‌شود.

این مکان امروزه به منطقه‌ای تفریحی و پارک و فضای سبز تبدیل شده است. دیوار قدیمی شهر ری دقیقاً بالای چشمه قرار دارد.

فتحعلی شاه قاجار کتیبه ای بر دیواره این چشمه حک کرده است چرا که اینجا تفرجگاه او بوده است و  دستور می دهد  روی سنگ آن تمثال خودش و بعضی از شاهزادگان را کنده کاری کنند و بعضی اشعار نیز دور آن کتیبه شده  است.

باروی ری قدیمی

این بارو درست بالای سر چشمه علی است با قدمتی ۶۰۰۰ ساله.  باروی ری، دیواری است با کاربرد دفاعی که در دوره حکومت اشکانیان دورتادور شهر را در بر می‌گرفته و امروزه حدود ۳ کیلومتر از بقایای این دیوار باقی‌مانده است. این بارو دارای وسعتی در حدود ۱۸۰۰*۲۵۰۰ متر است.

طول بقایای این بارو ۴۵۳ متر است که به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌گردد. حداکثر ارتفاع آن ۸ متر و حداقل آن ۳٫۲ متر می‌باشد.

بازار ری

امکان ندارد به شهری بروید و به بازار تاریخی آن سری نزنید. ری هم بازار تاریخی دارد که در شمال آرامگاه شاه عبدالعظیم واقع است و متعلق به دوره صفویه است. این بازار یکی از مراکز فروش ادویه، داروهای سنتی و کالاهای تجاری بوده است که بازرگانان از طریق جاده ابریشم وارد ری می‌کردند.

برج طغرل

برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه و از آثار به جا مانده دوره سلجوقیان است. ارتفاع برج حدود ۲۰ متر است البته بدون احتساب گنبد مخروطی شکلش که امروزه اثری از آن نمانده است.  به عقیدهٔ برخی از کارشناسان این برج شبیه عقربه‌های ساعت بوده و می‌توان از روی تابش آفتاب بر روی کنگره‌های آن زمان را تشخیص داد.

اختلافاتی بین مورخان درباره شخصیتی که در این بنا مدفون است وجود دارد. بعضی می گویند طغرل بیک سلجوقی است بعضی دیگر می گویند محل دفن خلیل سلطان از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک در قرن پانزدهم است.

این برج در شب با آتشی بر باروی بلند آن برای راهنمایی مسافران جاده ابریشم روشن می شده است و در روز احتیاجات گاه شماری مردم را برطرف می کرده.

بی بی شهربانو

بی بی شهربانو نام آرامگاهی است در شهر ری که طبق کتیبه آن و البته عقیده مردم مقبره شهربانو همسر امام حسین و مادر امام سجاد است. البته بی‌بی شهربانو پس از به دنیا آوردن امام سجاد در  مدینه درگذشته‌ و برخی آرامگاهش را در همان مدینه می‌دانند.

به عقیده برخی از کارشناسان به دلایلی همچون قرارگرفتن زیارتگاه بر فراز کوه، نزدیکی به چشمه، ویژگیهای معماری سنگی، اختصاص زیارت آن به زنان در برخی دوره‌ها، کاربرد واژه بانو و شهربانو برای ایزدبانوی آناهید و تشابه افسانه بی‌بی شهربانو با داستان زیارتگاه زرتشتی «بانوی پارس» در یزد، این بنا در اصل از نیایشگاه‌های آناهید، الهه آب‌ها و باروری و از پرستشگاه‌های زرتشتیان پیش از اسلام بوده‌است.

از سبک و وضع بنا برمی آید که هسته اصلی آن در دوره ساسانی ساخته شده باشد و در سدهٔ چهارم (عهد آل بویه) از آن برای آرامگاه استفاده شده و قسمت‌هایی به آن افزوده‌اند. این بقعه مشتمل بر حرم کوچک چهارگوشی است. مدخل اصلی حرم رو به مشرق و دارای سردری است متعلق به روزگار صفوی، اما گنبد کاشی‌کاری و برخی گچ‌بری‌ها و تزیینات آن از آثار دوره قاجار است.

بقعه ابن بابویه

بقعه ابن بابویه مربوط به دوره قاجار است و در خیابان ابن بابویه قرار دارد. این مکان به مدفن شیخ صدوق منسوب است و گورستان ابن‌بابویه نیز پیرامون آن ساخته شده است.