این بخش سوم از معرفی آثار تاریخی و بناهای دیدنی شهر قم است. شاید هنوز هم باورش سخت باشد که شهر قم این همه بنای دیدنی و تاریخی داشته باشد، قدمتش بیش از آن چیزی باشد که فکر میکنیم و در هر حال بشود برای یک برنامه گردشگری هم در نظرش گرفت. امیدوارم این مطلب برایتان لذت بخش بود باشد.
موزه آستانه مقدس حضرت معصومه :
موزه آستانه مقدس حضرت معصومه به عنوان تنها موزه استان قم از اهمیت ویژهای برخوردار است. این موزه در آبان 1314 شمسی افتتاح شده است و در محوطه داخلی حرم مطهر و نزدیک درب شماره یک حرم واقع شده است.
مجموعه آثار موزه شامل بخشهای مختلفی است مانند، بخش قرآنهای خطی از قرن دوم تا دوره معاصر، كاشیهای زرین فام، مسكوكات ادوار اسلامی و پیش از اسلام، تابلوهای نقاشی و شمایل مینیاتوری، آثار چوبی منبت كاری، ظروف سفالینه متعلق به قبل از میلاد مسیح و ادوار اسلامی، نقوش و كتیبههای زیبا مربوط به قرون ششم تا هشتم هجری قمری، پارچههای دستباف، لوازم فلزی با تزئینات قلمزنی، قالیچههای دستباف ابریشمی دوره صفوی و قاجار و …
از دورههای گذشته تاکنون هموطنانمان و نیز مردم کشورهای دیگر، هدایای ارزشمندی شامل قرآنهای خطی، آثار دستباف، مسکوکات، تابلوهای نقاشی، ظروف سفالینه و … را به این موزه اهدا کردهاند.
قدیمیترین بخش آثار موزه، بخش سفالینههای پیش از میلاد مسیح (ع) است که مربوط به منطقه باستانی سیلک کاشان و تپه باستانی صرم قم است که متعلق به هزارههای اول و دوم قبل از میلاد مسیح (ع) است.
جالب است بدانید قدیمیترین قرآن این موزه متعلق به سال 198 هجری قمری است و در آغاز این قرآن نام مامون خلیفه عباسی دیده میشود.
خانه تاریخی يزدان پناه:
خانه يزدان پناه متعلق به اواخر دوره قاجاریه و اوايل پهلوی است (با قدمتی نزديك به 120 سال). تعداد کمی از مردم قم از وجود چنین خانهی تاریخی در قم خبر دارند. این خانه قدیمی در خیابان 19 دی، انتهای کوچه 11 پلاک 15 واقع شده است.
اين بنا دارای ده اتاق است. در اتاقهای زمستاننشین برای ورود بیشتر نور خورشید اغلب پنجرههای آن ارسیهای بزرگ است و سطح ارتفاع اتاق در این ضلع کوتاهتر است تا هوای اتاق زودتر گرم شود.
ارتفاع اتاقها در بخش جنوبی ساختمان بلندتر است تا هوا درون اتاق دیرتر گرم شود و هوای گرم به سمت بالا برود. یک پنجره نیز نزدیک سقف قرار دارد که هوای گرم از اتاق خارج شود تا کف زمین برای نشستن خنکتر باشد.
در این خانه نیز مانند سایر خانههای مناطق گرم و خشک، اتاقها گرداگرد حیاط قرار گرفتهاند و این خاصیت باعث شده که تمام اتاقها با دربهایی به یکدیگر راه یابند و با یکدیگر در تبادل دمایی بیشتری باشند.
تپه باستانی قلی درویش:
منطقهی قم به دليل موقعيت خاص جغرافيايی و قرار گرفتن در مسير شاهراههای اصلی ارتباطات از دوره پيش از تاريخ تا كنون حلقه ارتباط بين مراكز و حوزههای مختلف ايران به شمار میآمده است.
محوطه باستانی تپه قلی درویش در حاشیه جنوبی شهر قم و در مسیر بلوار قم جمکران است که بر اساس اسناد و مدارک موجود هسته اولیه شهر قم باستانی در این منطقه بوده است.
کاوشهای باستان شناختی در محوطه قلی درویش جمکران از سال ۱۳۸۱ آغاز شد و تا پیش از انجام کاوشهای علمی باستان شناختی در محدوده شهر قم، کلیه مدارک و منابع موجود پیرامون پیشینه تاریخی شهر قم بنیان این شهر را نهایتا به دوره ساسانی و سدههای نخستین اسلامی منسوب میکرد. اما لایه نگاری و کاوشهای این تپه و بعد از آن تپه شادقلی خان واقع در بافت تاریخی شهر قم، غنای تاریخی- فرهنگی قم را به هزاره پنجم و چهارم پیش از میلاد به عقب برد.
کاوشهای قلی درویش به وضوح نشان داد که منطقه قم در پایان عصر برنز و آغاز عصر آهن در حدود ۳۵۰۰ سال پیش، یکی از مراکز مهم فرهنگی استقرارهای این دوره در حوزه فرهنگی فلات مرکزی ایران محسوب میشده است.
سرپرست کاوشهای تپه قلی درویش با اشاره به بررسی بقایای انسانی در محوطه باستانی قلی درویش گفته است: کشف یک گور خمرهای در این مکان و در کف یک اتاقک از جمله شواهدی است که آثار تدفین در محل سکونت را در طول عصر برنز قدیم این محوطه اثبات میکند.
خانه امام خمینی:
این بنا از جمله آثار اوایل قرن 14 شمسی به حساب میآید و محل زندگی امام خمینی در دورهای که در شهر قم زندگی میکردند، بوده است. این خانه حدود 100 سال قدمت دارد و در محلهای معروف به یخچال قاضی قرار دارد. این خانه فاصله چندانی با حرم حضرت معصومه ندارد. این خانه در سال 1335 توسط امام خمینی خریده شد که تا سال 1342 در آن زندگی کردند. در سال 1373 توسط مرحوم حاج احمد خمینی به بیت مقام معظم رهبری واگذار شد و سپس در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 1745 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. سطوح داخلی این خانه قدیمی بدون تزئین بوده و گچ اندود شده است. سطوح خارجی نیز از جرزهای آجری ساده و سطوح گچی یکدست و بدون نقش و نگار میباشد. خانه امام خمینی دارای دو بخش اندرونی و بیرونی می باشد که قبل از توسعه شهری در انتهای کوچه قرار داشت .این خانه ساده فقط محل زندگی امام خمینی نبود بلکه ایشان در آن به تدریس، سخنرانی و برگزاری جلسات مهم سیاسی میپرداخت. سخنرانی مهم ایشان علیه قانون کاپیتولاسیون در سال 1342 در همین خانه اتفاق افتاد.
بازار بزرگ قم:
بازار قدیمی قم با مجموعهای متشکل از راسته، چهار سوق، سرا و تیمچه در بافت قدیمی این شهر قرار دارد. بازار نیز به حرم نزدیک است و دسترسی به آن آسان. برخى از بناهاى مجموعه بازار نیز قدمت سلجوقى ـ ایلخانى دارد. قدمت و استخوانبندى بازار کهنه و بناهاى همجوار راسته مذکور به پیش از عصر صفوى مربوط است، لیکن بافت معمارى راسته بازار نو و تیمچهها و سراهاى جانبى آن اغلب به عصر صفوى ـ قاجار متعلق است. تیمچه بزرگ بازار قم که در سمت شمال راسته بازار نو قرار دارد، یکی از سه تیمچه شهر قم است. این بنا از آثار ارزشمند هنر معماری دوران اسلامی ایران است که توسط هنرمند برجسته عصر ناصری، استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال ۱۳۰۱ قمری طراحی و اجرا شد.