کلیسای زیبای سن استپانوس در استان آذربایجان شرقی در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس قرار دارد.
در یکی از گزارشهای پیشین از کلیسای زیبای وانک در اصفهان صحبت کردیم. متذکر شدیم که کلیسای وانک تحت تاثیر کلیسای سن استپانوس ساخته شده است. و قول دادیم که گزارشی هم از کلیسای سنت استپانوس در جلفا تهیه کنیم. این کلیسا شاید حتی زیباتر و مهیجتر از کلیسای وانک است. هم اینکه معماری آن بسیار باشکوهتر است دیگر اینکه در فضای سبزی زیبا قرار گرفته است که خود بسیار دیدنی است. این کلیسا یکی از بهترین و جذابترین مکانهایی است که تا به حال دیدهام. اگر قصد ایرانگردی دارید حتما سفر به جلفا را در برنامه خود قرار دهید و از مرز آبی یعنی رود ارس هم دیدن کنید.
کلیسای سن استپانوس بعد از قرهکلیسا[1]، دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که در استان آذربایجان شرقی و در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) قرار دارد. کلیه محوطه کلیسا در قلب کوهها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته است.
سن استپانوس برگرفته شده از نام استپانوس (یا همان استفان در زبان ارمنی) شهید اول راه مسیحیت است که در سال ۳۶ میلادی در اورشلیم توسط یهودیان سنگسار شد. در اغلب کشورهای جهان کلیساهای متعددی با همین نام ساخته شده است. این کلیسا در واقع به شاخه مسیحیان گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) که ساکن ارمنستان هستند تعلق دارد. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این کلیسا جمع میشوند تا به زیارت و انجام مراسم و مناسک خاص خود بپردازند.
درباره تاریخ ساخت کلیسا، نظرات مختلفی وجود دارد. عدهای آن را جزء بناهای اولیه مسیحیت و عدهای دیگر آن را متعلق به دوره صفویه میدانند. در حالی که شیوه معماری بنا، مصالح ساختمانی و تزئینات فراوان آن نشان میدهد بین قرون چهار تا شش هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) ساخته شده است. سبک معماری آن تلفیقی از شیوههای مختلف معماری اورارتو، اشکانی و رومی است.
این بنای تاریخی با شماره ۴۲۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است. قابل توجه اینکه این کلیسا در سال ۱۳۸۶ به دلیل قدمت، سابقه تاریخی و مذهبی و شیوه معماری منحصر به فردش در میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.
گفته شده در سال ۱۳۸۴ کارشناسان سازمان میراث فرهنگی طی مرمت بنا، بقایای استخوان حواریون و قدیسین مسیح را کشف کردند که طبق روایات تاریخی در این کلیسا نگهداری میشده است.
قسمتهای اصلی کلیسا عبارتند از:
نمازخانه اصلی: دارای در ورودی منبتکاری با تزئینات بسیار زیبا که از آثار اوایل دوره قاجاریه و احتمالا زمان عباس میرزا السلطنه فرزند فتحعلیشاه است. حجاری پایهها و طاقنماها و نیمستونها و مقرنسکاریها و تزئینات طاق سردر آن از شاهکارهای هنر حجاری ایران است.
برج ناقوس: دارای گنبدی هرمی شکل هشت ضلعی است. این برج با نقوش برجسته فرشته، صلیب، ترنج، ستاره و گل هشتپر زینت یافته و در سطح ایوان برج، قبوری از بزرگان مسیحی وجود دارد. تصاویر برجستهای از مریم مقدس و عیسای مسیح از دیگر عناصر تزئینی این برج است.
اجاق دانیال: تالاری است متصل به دیوار شمالی کلیسا و به سه قسمت مساوی تقسیم میشود: اجاق دانیال ، تالار اجتماعات، محل غسل تعمید.
کمی راجع به حجاریهای این بنا بخوانیم:
دیوارهای خارجی کلیسا که با سنگ خوشتراش بنا گردیده پوشیده از حجاریهای بسیار زیبا و چشمگیری است. دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده و بر روی آنان نقاشیهای منحصربهفردی نقاشی شدهاند.
نقش برجسته ماری كه بر دور چوبی پيچيده و در طرفين آن دو تن ايستادهاند به چشم میخورد. در كتاب قاموس كتاب مقدس آمده است:«اين تصوير در آئين يهود و نصاری سمبل و علامت بيم دادن، توبه و رهایی یافتن از آتش دوزخ است.»
دو نقش برجسته دیگر كه پايان كار عيسی مسيح و شهيد اول راه مسيحيت را نشان میدهد. تصوير اول نقش برجسته عقابی است كه بره معصوم بردباری را به دو چنگال گرفته و به فراز آسمانها میکشاند در مقام كتابهای عهد عتيق و عهد جديد بره نشانی از حضرت مسيح است.
در قاموس كتاب مقدس در صفحه 176 آمده است:«مسيح بره خدا خوانده شد، زيرا كه وی قربانی مقبول درگاه خدا و وجودش كفاره گناهان مسيحيان خطاكار و ناپرهيزگار بود.»
در پايين اين تصوير نقش برجسته «استپانوس» است كه از طرف سه تن یهودی مورد شكنجه يا بازخواست قرار گرفته.
در نمای غربی تصویر مصلوب شدن حضرت عیسی.
در نمای جنوبی عكس حضرت مريم با مولود مسيح در بغل.
در نمای شمالی صعود يا عروج مسيح.
لینکهای زیر برای دیدن عکسهای زیبای کلیسای سن استپانوس:
[1] راجع به قره کلیسا نیز این را بدانید که قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاووس، نام کلیسایی تاریخی در استان آذربایجان غربی است .این کلیسا در۲۰ کیلومتری شمالشرقی چالدران واقع است.
خیلی افسوس میخورم که دو سال تبریز بودم و نرفتم این جاهای تاریخی و طبیعیش رو ببینم.
به خاطر این پست هم ممنونم.
سلام.بله کمی افسوس داره. چون تبریز جای دیدنی زیاد داره. خواهش می کنم. امیدوارم خوشتون اومده باشه