سفری یک روزه برای پایتخت نشینها!
در این سفر به شهری نزدیک پایتخت رفتیم. شهر ری یکی از کهنترین شهرهای ایران و جهان و از شهرهای استان تهران است. سفری که بیش از یک روز وقت نمیبرد. به راحتی و با استفاده از مترو هم میتوانید گشتی نیم روز در این شهر بزنید و آثار تاریخیاش را ببینید.
باز هم طبق معمول ما از چندین بنای این شهر دیدن کردیم نه همهی آنها: چشمه علی، برج طغرل، باروی ری، بازار ری، بی بی شهربانو و بقعه ابن بابویه.
ابتدا کمی راجع به شهر ری بدانید:
گفته شده تاریخ پیدایش ری به زمان اقوام آریایی میرسد. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. این شهر در طول تاریخ به نام مختلفی خوانده میشده، راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام البلاد، ری شهر، شیخ البلاد و محمدیه و …
جالب است بدانید برخی بنای این این شهر را به هوشنگ پسربزرگ کیومرث، برخی به کیخسرو پسر سیاوش، برخی به پيروز پسر يزدگرد نسبت میدهند. عدهای نیز به (روی) از فرزندان نوح! البته نظرات دیگری نیز وجود دارد که در این مجال نمیگنجد.
نظریه جالب دیگر این است که «ری» و «راز» دو برادر بودند که با هم شهر ری را بنا کردند و قرار گذاشتند شهر را «ری» بنامند و اهالیاش را «رازی» بخوانند.
ری در دوران پیش از اسلام مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده و در کل شهری مقدس به حساب میآمد. این شهر در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است که جنبه بازرگانی نیز به آن میداده است.
اما شرحی بر بناهایی که در این سفر به آنها سر زدیم:
چشمهعلی
چشمه علی یکی از اماکن باستانی و تفریحی ری است و در شمال شهرری و منطقه ۲۰ شهرداری تهران قرار دارد. مقبره ابن بابویه، برج طغرل و دژ رشکان هم نزدیک این چشمه است. نام باستانی این چشمه سورینی بوده که گفته میشود احتمالا منسوب به دودمانی بزرگ در دوره اشکانیان و ساسانیان است که البته بعدها به نام امام اول شیعیان تغییر نام داده است.
قدمت چشمهعلی به حدود ۸۰۰۰ سال پیش برمیگردد، زمانی که نخستین اجتماع در کنار چشمهای دائمی واقع بربالای تپهای گرد آمدند.
جالب اینکه در گذشته فرش فروشها و مردم تهران، قالیهای خود را در آب چشمهعلی میشستند. معتقد بودند که آب این چشمه فرشها را تمیزتر، روشنتر و پرجلاتر میکند.
تپهای در کنار چشمه است که در سالهای ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ به رهبری اریک اشمیت کاوش شده است. نتیجهی آن کشف سه دوره مهم فرهنگی، شامل لایهها و آثار دورههای اسلامی، اشکانی و پیش از تاریخ بود. هزاران قطعه از اشیایی که اشمیت در چشمهعلی یافت در موزهها و دانشگاههای آمریکا و تعدادی از آنها در موزه ایران باستان نگهداری میشود.
این مکان امروزه به منطقهای تفریحی و پارک و فضای سبز تبدیل شده است. دیوار قدیمی شهر ری دقیقا بالای چشمه قرار دارد.
فتحعلی شاه قاجار کتیبهای بر دیواره این چشمه حک کرده است چراکه اینجا تفرجگاه او بوده است و دستور میدهد روی سنگ آن تمثال خودش و بعضی از شاهزادگان را کندهکاری کنند و بعضی اشعار نیز دور آن کتیبه شده است.
باروی ری قدیمی
این بارو درست بالای سر چشمه علی است با قدمتی ۶۰۰۰ ساله. باروی ری، دیواری است با کاربرد دفاعی که در دوره حکومت اشکانیان دورتادور شهر را دربر میگرفته و امروزه حدود ۳ کیلومتر از بقایای این دیوار باقیمانده است. این بارو دارای وسعتی در حدود ۱۸۰۰*۲۵۰۰ متر است.
طول بقایای این بارو ۴۵۳ متر است که به دو بخش شرقی و غربی تقسیم میگردد. حداکثر ارتفاع آن ۸ متر و حداقل آن ۳٫۲ متر میباشد.
بازار ری
امکان ندارد به شهری بروید و به بازار تاریخی آن سری نزنید. ری هم بازار تاریخی دارد که در شمال آرامگاه شاه عبدالعظیم واقع است و متعلق به دوره صفویه است. این بازار یکی از مراکز فروش ادویه، داروهای سنتی و کالاهای تجاری بوده است که بازرگانان از طریق جاده ابریشم وارد ری میکردند.
برج طغرل
برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه و از آثار بهجا ماندهی دوره سلجوقیان است. ارتفاع برج حدود ۲۰ متر است البته بدون احتساب گنبد مخروطی شکلش که امروزه اثری از آن نمانده است. به عقیدهی برخی از کارشناسان این برج شبیه عقربههای ساعت بوده و میتوان از روی تابش آفتاب بر روی کنگرههای آن زمان را تشخیص داد.
اختلافاتی بین مورخان درباره شخصیتی که در این بنا مدفون است وجود دارد. بعضی میگویند طغرل بیک سلجوقی است بعضی دیگر میگویند محل دفن خلیل سلطان از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک در قرن پانزدهم است.
این برج در شب با آتشی بر باروی بلند آن برای راهنمایی مسافران جاده ابریشم روشن میشده است و در روز احتیاجات گاهشماری مردم را برطرف میکرده.
بی بی شهربانو
بی بی شهربانو نام آرامگاهی است در شهر ری که طبق کتیبه آن و البته عقیده مردم مقبره شهربانو همسر امام حسین و مادر امام سجاد است. البته بیبی شهربانو پس از به دنیا آوردن امام سجاد در مدینه درگذشته و برخی آرامگاهش را در همان مدینه میدانند.
به عقیده برخی از کارشناسان به دلایلی همچون قرارگرفتن زیارتگاه بر فراز کوه، نزدیکی به چشمه، ویژگیهای معماری سنگی، اختصاص زیارت آن به زنان در برخی دورهها، کاربرد واژه بانو و شهربانو برای ایزدبانوی آناهید و تشابه افسانه بیبی شهربانو با داستان زیارتگاه زرتشتی «بانوی پارس» در یزد، این بنا در اصل از نیایشگاههای آناهید، الههی آبها و باروری و از پرستشگاههای زرتشتیان پیش از اسلام بوده است.
از سبک و وضع بنا برمیآید که هسته اصلی آن در دوره ساسانی ساخته شده باشد و در سدهی چهارم (عهد آل بویه) از آن برای آرامگاه استفاده شده و قسمتهایی به آن افزودهاند. این بقعه مشتمل بر حرم کوچک چهارگوشی است. مدخل اصلی حرم رو به مشرق و دارای سردری است متعلق به روزگار صفوی، اما گنبد کاشیکاری و برخی گچبریها و تزیینات آن از آثار دوره قاجار است.
بقعه ابن بابویه
بقعه ابن بابویه مربوط به دوره قاجار است و در خیابان ابن بابویه قرار دارد. این مکان به مدفن شیخ صدوق منسوب است و گورستان ابنبابویه نیز پیرامون آن ساخته شده است.
درباره ی باقی مانده شهر سلجوقی و دژ ارشک توضیحی ندادید …