چند نظریه‌ی علمی برای این عادت وجود دارد؛ حتی سنجاب ها هم به صورتشان دست می زنند. جنین انسان هم این کار می‌کند. چه شد که همه ی ما به این عادت غیر بهداشتی معتاد شدیم؟ با شبگار همراه شوید تا ببینیم آیا می‌توانیم با رهایی از این عادت از خودمان در برابر کرونا محافظت کنیم؟ آیا میان اضطراب و دست زدن به صورت رابطه‌ای هست؟
تا این جای مطلب باید مسئله برای شما روشن شده باشد: دست شما دوست شما نیست! متخصصین بهداشت بارها تاکید کرده‌اند که دست زدن به چشم‌ها و دهان راحت‌ترین راه برای انتقال ویروس کروناست، اما خودشان هم می‌دانند که رعایت این نکته اصلاً آسان نیست؛ حتی خودشان هم نمی‌توانند دست از این عادت بردارند. در یک تحقیق اجمالی مشخص شده که دانشجویان علوم پزشکی که باید بهتر از هر کس دیگری نکات بهداشتی را رعایت کنند، در هر ساعت حدوداً 23 مرتبه به صورتشان دست می‌زنند. این یعنی هر 2.5 دقیقه یک بار صورتشان را لمس می‌کنند. این پژوهش را که می‌توان مثل سایر پژوهش‌ها در مجلات پزشکی پیدا کرد، فقط به یک نکته اشاره می‌کند: همه‌ی ما کثیفی‌ها را پخش می‌کنیم و فقط امیدواریم که بتوانیم این عادت را ترک کنیم. پژوهش دیگری که در این رابطه صورت گرفته، به دنبال شناختن ریشه‌های این عادت است: آیا این عادت عجیب غیر بهداشتی مبتنی بر تکامل بشر خصوصاً گونه‌ی کنونی انسان است؟ آیا ممکن است مالیدن انگشت‌های میکروبی به صورت از نیازهای اولیه در بدو تولد ناشی شده باشد؟
این مسئله که شما قبل از تولد هم به صورتتان دست می زدید، کاملاً محرز شده است. واقعیت این است که جنین انسان در رحم مادر، دستانش را به صورتش می‌مالد و همین مسئله باعث شده پژوهش های علمی زیادی در این رابطه صورت بگیرد. اخیراً با بررسی نتایج سونوگرافی مادرانی که در هفته‌ی بیست و چهارم تا سی و ششم بارداری بودند، مشخص شد هنگامی که مادر احساس اضطراب می‌کند، جنین بیشتر با دست چپ صورتش را لمس می کند. در پژوهش دیگری نشان داده شده که اگر مادر دخانیات مصرف کند، جنین بیشتر به صورتش دست می‌زند.
این ایده که اضطراب می‌تواند محرکی برای دست زدن به صورت باشد، با برخی از پژوهش‌های انجام شده تقویت می‌گردد. در پژوهشی که در کشور آلمان صورت گرفت، امواج الکتریکی ده فرد جوان در حین پاسخگویی به یک تست حافظه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در همین حال از بلندگو صداهای ناخوشنایند پخش می‌شد. ارتباطی که میان صداهای اضطراب آور با دست زدن به بینی، گونه و چانه وجود داشت، سبب شد تا پژوهشگران فرضیه سازی کنند: لمس ناخودآگاه صورت به انسان کمک می کند تا احساساتش را تنظیم و تعدیل کند.
البته این رفتار فقط مختص انسان نیست. اگر تا به حال ندیده‌اید که سگ‌ها بینی خود را با دستشان بپوشانند یا گربه‌ها در هنگام خواب دستشان را روی چشم‌هایشان بگذارند، حتماً ویدیوهای آنلاین آنها را تماشا کنید. اگر این مسئله فقط به نوع بشر مربوط می‌شود پس چرا دوستان پشمالو و پستاندار ما نیز به صورتشان دست می‌زنند؟ در پژوهشی که در سال 1970 بر روی سنجاب ها انجام شده، شستن صورت با آب دهان رفتاری است که حیوان برای انتشار بو و فرستادن پیام استفاده می‌کند. در این پژوهش گفته شده سنجاب‌ها صورتشان را با دست‌هایشان می‌شویند و اغلب سنجاب‌های نر پیش از دعوا این رفتار را از خودشان بروز می‌دهند. همچنین جوندگان با این کار بویی را منتشر می‌کنند تا از خودشان در برابر خطر محافظت کنند.
در مورد انسان فرضیه‌ی انتشار بو در رابطه با دست زدن به صورت صدق نمی‌کند. در پژوهشی که در سال 2015 صورت گرفت، پژوهشگران فشار هوای اطراف بینی را با دستگاه‌هایی اندازه گیری کردند. آنها دلیل پژوهش را به شرکت کنندگان نگفته بودند و به صورت پنهانی از آن ها هنگام ملاقات با افراد و دست دادن با یکدیگر فیلم گرفتند. بررسی فیلم ها نشان داد شرکت کنندگان بعد از آن که با جنس موافق دست می‌دادند، دستشان را به طرف بینی خود می بردند. هنگامی که این کار را می کردند، فشار هوا در اطراف بینی آنها بیشتر می‌شد.
در مقاله‌ای که در سال 1984 نگاشته شده و بسیار مورد ارجاع بوده، این طور عنوان شده که در تیره‌ی پستانداران نخستین که شامل انسان هم هست، دست چپ بیشتر تمایل دارد تا صورت را لمس کند. پژوهشگران گمان می کنند دست چپ می‌تواند به کنترل بروز احساسات در سمت چپ صورت که از سمت راست مغز ناشی شده، کمک کند. نویسنده‌ی مقاله‌ی مذکور همچنین مدعی شده که گوریل، اورانگوتان و شامپانزه نیز به اندازه‌ی انسان صورتشان را لمس می‌کنند.
جنین و نوزاد انسان به صورتش دست می‌زند تا اعضای صورت خود را بشناسد، اما بزرگسالان برای چه دائماً به گوشه گوشه‌ی دهان خود دست می‌زنند؟ آیا دست زدن به دهان و چشم یک تمایل تاریخی است؟ اگر این مسئله برای شما جذاب است، مقالات زیادی در این زمینه وجود دارد که می توانید مطالعه کنید و فرضیه های جدید بسازید.
